Phát hiện loài Tỏi rừng mới ở Quảng Ngãi

Hình ảnh Cây và hoa loài Aspidistra cadamensis N.S. Lý & Tillich (Photo: Lý Ngọc Sâm)

Tỏi cà đam, Aspidistra cadamensis N.S. Lý & Tillich, là loài cỏ thân rễ đa niên cao đến 80 cm, thân rễ bò ngang mặt đất, không phân nhánh. Phiến lá hình trứng rộng đến hình trứng elip, mang 4–6 cặp gân nổi mặt dưới; cuống lá cứng, dài 20–46 cm. Phát hoa mọc gần đỉnh thân rễ, hoa hướng xéo lên hay nằm ngang. Bình hoa dạng hình chuông nhỏ, mặt ngoài trắng hay trắng kem với các đốm tía đỏ ở ⅓ đầu ống bình, mặt trong trắng-kem nữa dưới, tía đỏ nữa trên, dài cỡ 6–7 mm, rộng cỡ 7–8 mm, mang 6 cánh hoa hình trứng tam giác gần bằng nhau, cong hướng ra ngoài, mặt ngoài đỏ tía, mặt trong đỏ tía có các đốm trắng, có 2 sóng nỗi kéo dài đến ⅓ đầu ống bình hoa. Nhị hoa hình trứng, gắn ở ⅓ đáy ống bình, không cuống. Bộ nhụy hoa hình nón ngược, nuốm nhụy có đượng kính 6–7 mm, 3 thùy ôm chặt, mép mang 9–12 răng trùng với các sóng nổi mặt dưới, mặt trên hơi lõm, màu trắng, mép và phần bên dưới màu đỏ tía. Quả dạng hình trứng ngược hay hình cầu, đường kính cỡ 12 mm, màu tía-xanh, khi chín màu đen tía, mặt ngoài sần sùi, có mụn và nhiều gai. Hạt hình nêm, cỡ 6–6.5 × 4–5 mm.

Tỏi cà đam giống với loài A. chishuiensis He & Xu ở Trung Quốc bởi có hoa hình chuông với các cánh hoa hình trứng, không chỉ nhị, đặc biệt bộ nhụy hình nón ngược rộng với các đường rãnh sâu chạy dọc và vòi nhụy ngắn. Tuy nhiên, Tỏi cà đam có bình hoa nhỏ hơn với chiều rộng bằng hay nhỏ hơn chiều cao của bình, màu trắng hay tía đỏ, cánh hoa cong ra ngoài với các sóng chạy từ đỉnh đến ⅓ nửa trên bình hoa, bộ nhị gắn ở ⅓ đáy bình hoa và quả có nhiều gai cứng. Tỏi cà đam cũng giống với một loài tỏi rừng khác của Trung Quốc khác là loài A. yizhouensis Pan & Lin bởi kiểu hình thái cụm hoa, hình dạng cánh hoa và bộ nhụy, nhưng loài A. yizhouensis  khác với Tỏi cà đam bởi có cuống lá ngắn, lá hình thuôn dài, hoa dạng bình, ống bình hoa màu đỏ tía đậm với các sóng chạy từ gốc của cánh hoa đến đáy bình, có chỉ nhị và nhị hoa gắn ở đáy bình.

Tỏi cà đam thường mọc thành các quần thể khá lớn bên dưới tán rừng nguyên sinh cây lá rộng trên núi thấp vùng núi Cà Đam thuộc địa bàn 2 huyện Tây Trà và Trà Bồng tỉnh Quảng Ngãi, ở độ cao từ 800 m đến trên 1000 m so với mực nước biển. Hoa và quả của Tỏi cà đam được ghi nhận từ cuối tháng 7 đến cuối tháng 9. Đây là hai loài đặc hữu của hệ thực vật Việt Nam.

Nguồn và tin: TS. Lý Ngọc Sâm, Viện Sinh học nhiệt đới