Phương pháp thiết kế vườn gia đình đạt hiệu quả

1. MỘT SỐ KIỂU VƯỜN GIA ĐÌNH Ở VIỆTNAM

Theo một số nghiên cứu cho thấy vườn gia đình ở Việt Nam gồm một số loại chủ yếu như sau: Vườn cây ăn quả ở miền nam; Vườn có ao thả cá và chuồng trại chăn nuôi hay mô hình VAC ở đồng bằng sông Hồng và các tỉnh miền trung; Vườn với các loài cây rau ở Đồng bằng sông Hồng và miền trung; Vườn với cây lâm nghiệp ở miền núi phía bắc.Chúng ta sẽ đề cập đến các loại vườn gia đình ở góc độ về cây trồng.

1.1. Vườn cây ăn quả

      Là loại vườn đặc trưng tại các tỉnh phía nam đặc biệt tại đồng bằng sông Cửu Long. Trong vườn chủ yếu trồng các loại cây ăn quả. Có thể chuyên canh một loại cây ăn quả nào đó như dừa, bưởi, quýt, xoài, chôm chôm, măng cụt,  sầu riêng, vải, nhãn ... hoặc trồng 3-5 loại cây ăn quả như sầu riêng, chôm chôm, quả doi, măng cụt..... Loại vườn cây ăn quả yêu cầu diện tích tương đối lớn.

1.2. Vườn tạp với cây ăn quả là chính

      Loại vườn trồng xen một số loại cây nhưng chủ lực vẫn là cây ăn quả. Loại vườn này thường gặp ở các vùng bán sơn địa và miền núi các tỉnh phía bắc, nơi có điều kiện khí hậu phù hợp với cây ăn quả nhưng do nền kinh tế tự cung tự cấp nên trong vườn duy trì một số loài cây rau, cây thức ăn chăn nuôi, cây làm thuốc để phục vụ cuộc sống hàng ngày của gia đình. Ví dụ tại Sơn la khá phổ biến vườn trồng mận là chủ yếu nhưng dưới tán mận trồng khoai mùng, khoai môn làm thức ăn chăn nuôi, trồng rau cải, mùi tàu và một vài loại cây trị bỏng, đứt tay...

1.3.        Vườn với cây rau, gia vị là chính

       Loại vườn này đặc trưng cho các hộ gia đình sống ở đồng bằng, ven đô hoặc gần thành phố. Trong vườn trồng chủ  yếu các loại cây rau và cây gia vị để bán cung cấp rau cho dân thành thị. Ví dụ ở Bắc Ninh, Sóc Sơn, Đông Anh, Thanh Trì. Vườn có thể chuyên canh hoặc trồng nhiều loại rau đồng thời theo mùa phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng. Gia vị đựơc hiểu nôm na là món ăn thêm vào trong khẩu phần ăn nhưng có mùi vị đặc biệt có thể giúp ta ăn ngon miệng hơn, thoải mái hơn.

1.4.        Vườn tạp với cây có củ là chính

      Loại vườn này đặc trưng tại vùng bán sơn địa nơi chỉ phù hợp trồng các loại cây có củ. Ví dụ ở Bắc giang, Phú thọ trong vườn chủ yêú trồng khoai từ, khoai mỡ và các loại khoai lang, sắn, môn sọ...

1.5.        Vườn cây lâm nghiệp

      Loại vườn này đặc trưng tại vùng bán sơn địa và vùng núi nơi chỉ phù hợp trồng các loại cây lâm nghiệp. Ví dụ ở Sơn La, Lào Cai, Phú thọ  tại một số vùng trong vườn chủ yêú trồng keo tai tượng, bạch đàn... xen rất ít các loại cây trồng khác.

1.6.        Vườn cây thuốc

         Một số địa phương  trong vườn chủ yếu trồng các loại cây làm thuốc phục vụ sức khoẻ gia đình và cộng đồng. những loại cây thuốc này vừa có thể là cây làm rau...Ví dụ  ở Sapa, Nho Quan, Sìn Hồ có rất nhiều vườn như vậy.

2.      CÁCH BỐ TRÍ TRỒNG CÁC LOẠI CÂY TRONG VƯỜN

2.3.        Tận dụng ánh sáng

    Mỗi loài cây đều yêu cầu một lượng ánh sáng nhất định phụ thuộc vào đặc điểm sinh học của loài cây đó. Ví dụ cây rau cải phải trồng nơi ánh sáng đầy đủ trong khi cây khoai mùng, cây mùi tàu, cây rau diếp cá, cây gừng lại có thể trồng dưới bóng râm của những loài cây khác. chính vì vậy khi có một mảnh vườn nhỏ muốn trồng được nhiều loại cây để tăng hiệu quả sử dụng đất chúng ta cần chọn những loài cây có tính hỗ trợ cho nhau về điều kiện ánh sáng.

2.4.        Tận dụng làm giá đỡ cho cây

     Trong vườn nên chọn một vài loại cây có tính bổ trợ cho nhau về điều kiện canh tác ví dụ ta trồng cây rau chùm ngây làm giá đỡ luôn cho cây hồ tiêu hay cây khoai mỡ, cây mướp...

2.5.        Tận dụng đất

     Đất đai vườn ngày càng bị thu hẹp vì thế chọn các loại cây có đặc điểm sinh học phù hợp để có thể trồng xen, trồng gối vụ trong một vườn là vô cùng quan trọng.

2.6.        Tăng hiệu quả sử dụng nước

     Để tăng hiệu quả sử dụng nước trong vườn cần thiết kế ra sao để tận dụng được nguồn nước mưa, vườn không bị ngập úng hay khô hạn. Ví dụ vườn nên thiết kế có rãnh to sâu để trồng dọc mùng đồng thời cũng là nơi thoát hoặc dự trữ nước cho vườn.

2.7.        Đa dạng loài cây để giảm sâu bệnh hại

      Mỗi loài cây, thậm chí các giống cây khác nhau của cùng một loài đều có phản ứng rất khác nhau với sâu bệnh hại. Chính vì vậy chọn loại cây giống cây trong vườn cần quan tâm đến tính chống chịu sâu bệnh của chúng. Một vườn với đa dạng các loài cây rau, cây gia vị, cây ăn quả chắc chắn sẽ ít sâu bệnh hại hơn trồng một hai loại cây.

3.      KỸ THUẬT CHUNG TRỒNG CÂY ĂN QUẢ

3.1.        Thiết lập vườn quả

    Căn cứ điều kiện sinh thái, điều kiện vườn và kinh tế hộ để chọn các loại cây ăn quả phù hợp trồng. Sau khi đã định hưóng trồng loại cây ăn quả nào cần thiết lập vườn quả hợp lý.

      Trước khi trồng khoảng 1 tháng đất phải được làm sạch cỏ, cày bừa kỹ, phân lô, xây dựng hệ thống đường chính, đường phụ tuỳ thuộc vào diện tích  và địa hình của vườn. Các vườn quả cần đựơc bố trí gần nguồn nước, chủ động tưới được nước trong điều kiện khô hạn, có rãnh thoát nước chống úng trong mùa mưa lũ.

      Lập vườn quả trên đất dốc, cần tạo các luống bậc thang rộng 3-5 m theo đường đồng mức, các hàng cây nên bố trí theo hướng BắcNam.

Mỗi chủng loại cây ăn quả cần một diện tích thích hợp để phát triển, do vậy cần xác định mật độ trồng hợp lý. Diện tích thích hợp cho nhãn vải là 40-50 m2 /cây; cam quýt, mận, đào, hồng 20-25m2/ cây. Mật độ trồng và khoảng cách trồng cho các loại cây như sau:

3.2. Đào hố trồng cây

      Hố trồng cây ăn quả nên đào to, kích thước hố 1x1x1 m hoặc 0,8x 0,8 x 0,8m tuỳ thuộc vào tính chất của từng loại đất và địa hình. Nếu tầng đất dưới cứng nhiều sỏi đá thì đào to rộng hơn thay vì đào sâu. Ở vùng đất nghèo dinh dưỡng cần đào hốc to rộng và sâu hơn. Khi đào hốc trồng cây ăn quả chú ý đổ riêng lớp đất mầu phía trên về một bên lớp đất phía dưới về một bên.

3.3. Bón phân lót và lấp hố

       Khi đào hố xong, phần đất màu của mỗi hố được trộn đều với 20-30kg phân chuồng hoai mục, 0,2-0,3kg đạm sunfat amôn, phân lân vi sinh hoặc hoặc 3kg phân lân nung chảy, 0,2 kg kali (K2SO4) và 0.5-1kg vôi bột. Khi lấp hố cần cho 1 lớp đất đáy trước, sau đó mới cho hỗn hợp phân chuồng với đất xuống sau, vun thành vồng đất cao hơn so với mặt đất vườn 15-20 cm để khi đất lún cây không bị trũng, không bị úng nước, dễ chăm sóc, tránh được nấm bệnh Phytophthora.

3.4. Trồng cây

        Dùng dao hoặc kéo  cắt đáy và phái trên túi bầu, bỏ túi bầu ra. Lúc trồng chỉ cần đào một hố lớn hơn bầu cây một ít ở giữa võng đất, đặt  thẳng  cây đã bỏ bầu , rồi lấy ngay phần đất vừa đào lên, lấp lại cho kín và nén nhẹ, không nên lấp đất quá cao phủ lên mắt ghép xuống.

3.5. Trống cây và tưới nước

      Sau khi trồng cây xong, dùng 1 hoặc 2 đoạn cây gỗ hoặc tre chống giữ cho cây luôn đứng thẳng. Cây chống cần cắm nghiêng và cách một khoảng nhất định với thân cây để tránh làm tổn thương bộ rễ cây. Dùng dây vải hoặc dây cao su ( cắt từ xăm xe cũ) buộc vào cọc.

      Sau khi trồng xong, cây phải được tưới nước ngay. Độ ẩm đất thường xuyên phải đạt 70% trong 15 ngày đầu để cây không chết, bộ rễ nhanh chóng tiếp xúc với  đất, lượng nước tưới khoảng 10-15 lít/ cây/ ngày. Những ngày sau tuỳ thuộc vào độ ẩm đất, thời tiết có thể cách 2-3 ngày tưới 1 lần. Trước khi tưới nên chọc 2 lỗ 2 bên gốc cây để nước ngấm xuống dễ dàng. Chú ý không nên tưới vào thân cây tránh để cây bị ẩm dễ nhiễm bệnh Phytophthora.

3.6. Phòng trừ sâu bệnh

Sâu bệnh hại cây có múi

      Rầy chổng cánh, Sâu vẽ bùa, Bướm phượng, Ngài chích hút, Rệp cam, Rệp sáp

Ruồi đục quả, Nhện đỏ, Nhện ống hại cam.

      Bệnh greening, Bệnh tristeza, Bệnh loét, Bệnh thối gốc rễ, Bệnh ghẻ cam.

Sâu bệnh hại nhãn vải

      Nhện lông hung, Bọ xít, Sâu đục cuống quả vải, ve sầu bướm nâu, sâu đục thân, rệp muội màu vàng nâu, rệp muội nâu đen

      Bệnh chết rũ vải thiều, bệnh chết cây con trong vườn ươm, bệnh thán thư, bệnh sương mai, bệnh chổi rồng nhãn, bệnh tơ hồng.

 Sâu bệnh hại mận đào

      Rệp mận, rệp đào, Sâu đục ngọn đào, Ruồi đục quả đào,      

      Bệnh chảy gôm, Bệnh thủng lá, bệnh phấn trắng, bệnh gỉ sắt, bệnh thối nâu, bệnh phồng lá.

  Sâu bệnh hại hồng

      Sâu đục quả, Sâu đo, Rệp sáp,      

      Bệnh đốm đa giác, Bệnh đốm tròn.

Biện pháp phòng trừ chung

Chọn giống chống chịu sâu bệnh

Đốn tỉa sau thu hoạch  và trong mùa đông tạo độ thông thoáng và loại bỏ những bộ phận cây bị bệnh.

Thu nhặt và huỷ bỏ những lá bị sâu bệnh, quả rụng,

Sau thu hoạch kết hợp với biện pháp chăm sóc, tiến hành vệ sinh vườn quả

Quét vôi vào gốc cây cam quýt.

Phun phòng trừ theo qui trình riêng cho từng loại cây. Diệt các vật chuyển bệnh.