Tên Khoa học: Evodiopanax evodiifolius (Franch.) Nakai
Tên tiếng Anh:
Tên tiếng Việt: Ngũ gia bì gai; Ngũ gia bì gai
Tên khác: Acanthopanax evodiaefolius Franch.;

Đặc điểm nhận dạng: Cây bụi, cao 2-4m hoặc hơn; phân cành nhiều, không gai; Vỏ có màu trắng xám, ở các mấu co lại, xù xì. Lá kép chân vịt, có cuống, thường mọc tập trung ở đầu cành thành túm; cuống lá dài 5-10 cm. 3 lá chét, hình thuôn, nhọn 2 đầu, 6-12 x 2,5-3 cm; nhưng lá chét giữa thường lớn hơn 2 lá chét bên, có cuống ngắn, dai, mép khía răng cưa nhỏ, đều. Cụm hoa tán đơn, gồm 1-3 cái, mọc ở kẽ lá hay đầu cành. Cuống cụm hoa thường thấp hơn tán lá, dài 4-6 cm. Mỗi tán gồm nhiều hoa nhỏ, có cuống mảnh dài bằng 1/3 cuống cụm hoa. Hoa màu vàng ngà, mẫu 5: 5 lá dài nhỏ; 5 cánh hoa hình trứng thuôn, khi nở thường xoè và cong xuống. Nhị 5. Bầu 2 ô, đầu nhuỵ thấp hơn nhị. Quả mọng, thường 1 hạt (và 1 hạt lép). Lá, vỏ thân và vỏ rễ có mùi thơm đặc biệt.

Sinh học và sinh thái: Mùa hoa tháng 8-9, quả tháng 9-12. Nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây có khả năng tái sinh sau khi bị chặt phát. Cây ưa ẩm, ưa sáng hay hơi chịu bóng. Thường mọc rất rải rác ở rừng ẩm núi đá vôi, có ít cây gỗ lớn hoặc cây gỗ thưa. Độ cao từ 1300-1600 m.

Phân bố:

- Trong nước: Lào Cai (Sa Pa: Xéo Mí Tỷ, núi Hàm Rồng), Hà Giang (Phó Bảng), Cao Bằng (đèo Lê A), Vĩnh Phúc (đỉnh núi Tam Đảo), Nghệ An.

- Thế giới: Trung Quốc.

Giá trị: Nguồn gen quý hiếm vì là chi đơn loài. Vỏ thân và vỏ rễ dùng làm thuốc chữa đau nhức xương khớp; có tác dụng bổ. Lá tươi cùng với một vài vị khác dùng bó gãy xương, bong gân, sai khớp.

Tình trạng: Còn ít được điều tra nghiên cứu cụ thể ở Việt Nam. Môi trường sống bị xâm hại do nạn phá rừng. Điểm phân bố ở núi Hàm Rồng (Sa Pa) đã bị mất do làm nương rẫy.

Phân hạng: VU A1c,d

Biện pháp bảo vệ: Cần điều tra thêm để xác định nơi phân bố còn sót lại, để có kế hoạch bảo tồn. Sớm xúc tiến thu thập về trồng để nghiên cứu bảo tồn ngoại vi (Ex situ).

Tài liệu dẫn: ICS, 2: 1038; SVF, 2: 23; TCDL, 6(4): 98; SĐVN(2007):84